hoe bouw je eengezonde
basisschool?

Niet alle scholen zijn hetzelfde. Gebouwen verschillen, speelplaatsen bieden meer of minder plek en de directe omgeving van de school kan beweeglijk of minder beweeglijk zijn. Een belangrijk uitgangspunt bij de actieve tussenschoolse opvang (TSO) is dat het aantal kinderen dat op één plek speelt en beweegt niet te groot mag zijn. Om zo goed mogelijk te kunnen bewegen en om de activiteiten tot hun recht te kunnen laten komen is nou eenmaal ruimte nodig. Vertrekpunt van de organisatie van de TSO zou dan ook een vlekkenplan met beweegplekken in en om de school kunnen zijn. Hierbij kunnen de volgende vragen gesteld worden:

Welke lokalen en ruimtes kunnen bijvoorbeeld tijdens de pauze ingezet worden? Heeft de school een kleuterspeelzaal of zijn er lokalen die leeg staan en die ingezet kunnen worden? Hoeveel kinderen kan de speelplaats herbergen en kun je die speelplaats indelen in beweegvakken? Welke mogelijkheden biedt de directe omgeving van de school? Ligt er bijvoorbeeld een sporthal of sportzaal op loopafstand of zijn er trapveldjes of andere voorzieningen die gebruikt kunnen worden?

Een goed overzicht van de verschillende mogelijke beweegplekken is belangrijk om activiteiten goed te kunnen verdelen.

Buurtsportcoaches (of combinatiefunctionarissen en cultuurcoaches) maken onderdeel uit van de Brede Regeling Combinatiefuncties. Zij stimuleren sporten, bewegen of deelnemen aan cultuur en verbinden verenigingen, wijk, kinderopvang en onderwijs. Een buurtsport coach combinatiefunctionaris is meestal in dienst bij de gemeente, maar kan ook ergens anders ondergebracht zijn. Door de rol van verbinder is de buurtsport coach vaak nauw bij meerdere organisaties betrokken. Dit zorgt ervoor dat zij voor de school van onschatbare waarde kunnen zijn bij het opzetten van de TSO. Aan de ene kant hebben zij een netwerk in de omgeving, waardoor zij verenigingen de school in kunnen halen, aan de andere kant zijn zij als sport- of cultuurprofessional ook inhoudelijk deskundig. Hierdoor zijn zij voor scholen dé partij die de TSO inhoudelijk en als het gaat om organisatie vorm kunnen geven. Niet alle gemeenten hebben buurtsport coaches en soms zijn zij zo ingezet dat ze voor de school niet echt zichtbaar zijn. Een telefoontje naar de gemeente levert mogelijk snel een goed beeld op. Als een gemeente nog geen buurtsport coaches heeft, is de start van de gezonde Basisschool van de Toekomst wellicht een goed moment om de regeling wél aan te vragen.

Voor meer informatie over de regeling Buurtsport coach kun je terecht op:
https://sportindebuurt.nl/buurtsportcoach/wat-is-een-buurtsportcoach/index

De TSO wordt uitgevoerd door pedagogisch medewerkers en vrijwilligers. Pedagogisch medewerkers werken doorgaans met een beperkte groep kinderen. Tijdens de TSO is die groep groter en is de situatie vrijer. Door pedagogisch medewerkers bij te scholen, wordt ook de uitvoering van de TSO beter. De training Leider Sportieve Recreatie zorgt ervoor dat pedagogisch medewerkers en vrijwilligers leren hoe ze sport-, spel en cultuuractiviteiten goed kunnen organiseren en begeleiden. Zo wordt bijvoorbeeld gekeken naar het slim organiseren en op gang houden van een spel, het reageren op ongewenst gedrag en het aanpassen van een spel als het niet lekker loopt.

Kijk voor meer informatie over de cursus LSR op de volgende pagina:
http://www.sportalliantie.nl/index.php?page=1183&lang=11&desc=Leider_Sportieve_Recreatie_(LSR)

Je kunt gezond gedrag, zeker bij jonge kinderen, prima stimuleren. Door voeding op een leuke manier aan te bieden wordt het voor kinderen aantrekkelijk om te proeven. Dit principe noemen we Nudging. Het Engelse woord nudge staat voor een vriendelijk duwtje in de goede richting. Een veel gebruikte definitie van een nudge is:

‘Ieder aspect van de keuzearchitectuur dat het gedrag van mensen op een voorspelbare manier beïnvloedt zonder daarbij keuzes te beperken of op een significante manier de economische prikkels te veranderen’.

Het aantrekkelijke van nudging is dat het inspeelt op automatische denkprocessen juist op de momenten dat we keuzes maken. Nudging is vaak een onderdeel van een bredere interventie. Zo is het plaatsen van fruit op ooghoogte een nudge in de interventie De Gezonde Schoolkantine. Het samen versieren van een boterham met groente is ook een vorm van nudging.

Eten op school moet dus ook een funfactor hebben. De producten die aangeboden worden moeten lekker zijn en bovenal afwisselend. Kinderen leren nieuwe producten proeven en leerkrachten, pedagogisch medewerkers en vrijwilligers stimuleren dit proeven.

Het op maat inkopen van voeding is vakwerk. Wij hebben ervoor gekozen om de eerste jaren samen te werken met een cateraar. Dergelijke bedrijven hebben vaak een netwerk aan leveranciers dat ervoor zorgt dat de inkoopprijzen lager zijn dan bij de lokale supermarkt, maar nadeel is dat je als school daarmee ook kansen voor lokale verbindingen mist. De afgelopen vier jaar zijn de lunch-cycli verder verfijnd. Voor scholen die ook willen starten zijn ze beschikbaar. Om de weg van de leverancier naar het bord van de kinderen goed te laten verlopen moet er een solide bestelsystematiek zijn. Wij werken op dit moment aan deze systematiek, om zo uiteindelijk ook meer lokaal in te kunnen kopen. Als dit systeem klaar is, delen wij dit via deze site.

Zeker in het begin van het project zagen wij dat er veel voeding over bleef na de lunch. De hoeveelheden waren nog niet goed afgestemd op de behoeften van de leerlingen. Als voeding eenmaal uitgeserveerd is en het heeft een tijd lang buiten de koeling gestaan, mag het niet meer bewaard of weggegeven worden. Om die reden zijn we na verloop van tijd minder uit gaan serveren. Als een product op is, kan het in de keuken bijgehaald worden. Dit beperkt de resten na de lunch op dit moment tot een klein vuilniszakje voor de hele school. Een ander punt van zorg zijn de plastic verpakkingen als het gaat om afval. Op een middelgrote school leveren deze verpakkingen al gauw meer dan 10 zakken afval per week extra op. Wij hebben met de afvalverwerker in onze regio afspraken kunnen maken. Zij ondersteunen ons project door een keer extra per week afval op te halen.

Doordat er dagelijks leveringen van (deels verse) producten op school aankomen, moet er in de keuken bezetting zijn om de levering serveer klaar te maken. In onze keukens werken wij met een medewerker van onze cateraar Sodexo. Daarnaast werken we ook met medewerkers van het gemeentelijk werkbedrijf. Dit zijn mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Via de gemeente kunnen zij op school ingezet worden op een werkervaringsplek. Het loont om deze optie met de eigen lokale overheid te verkennen.

Wij hebben er op onze scholen voor gekozen om de losse componenten van de lunch te laten leveren op school. Dit betekent in de praktijk dat er dagelijks een levering op school aankomt die nog klaar gemaakt moet worden om uit te serveren. Dit gebeurt in een daarvoor ingerichte keukenruimte. Veel producten worden in grote verpakkingen geleverd en moeten per klas geportioneerd worden op van het aan aantal leerlingen en de leeftijd van de leerlingen. Vanuit de keuken gaat de lunch met serveerwagens naar de betreffende klassen. Hulpmaterialen hierbij zijn onder andere thermoboxen en serveermaterialen zoals schalen en voedseldozen. De keukenruimte moet voldoen aan de gestelde inrichtingseisen en temperatuur om zo te kunnen voldoen aan de wettelijke HACCP regels. In of bij de keuken staan een koeling en een vriezer. Daarnaast werken wij met een (professionele) vaatwasmachine. Er is verder afzetruimte nodig in de vorm van werktafel(s) en er is ruimte voor opslag van de zogenaamde “droge kruidenierswaren”. Naast materialen voor de keuken, zijn er voor de lunch ook materialen in de klas nodig. Een school kan ervoor kiezen om bordjes, kommetjes en bestek per klas aan te schaffen. Nadeel is dat dit dagelijks afgewassen moet worden. Zelfs met een grote vaatwasser kost dit veel tijd.

Op de Gezonde Basisscholen van de Toekomst hebben wij gekozen voor het verstrekken en verkopen van samengestelde lunchtrommels. Deze bestaan uit een hard plastic doos met daarin een beker, een kommetje, een bord en bestek. Kinderen gebruiken de deksel van de doos als bord en na de lunch gaat de inhoud terug in de box. Ouders wassen deze thuis af en de box komt een dag later weer mee naar school.

Binnen een gewone schooldag van ongeveer 5,5 uur aandacht hebben voor gezonde voeding, gezondheidseducatie én ook nog iedere dag extra tijd vrijmaken voor beweging, is bijna onmogelijk. Om positieve resultaten te behalen voor wat betreft de gezondheid en het welbevinden van kinderen is simpelweg meer tijd nodig. Op de scholen in Parkstad hebben wij de schooldag met ongeveer een uur verlengd. Dit uur is toegevoegd aan de middagpauze die al c.a. 45 minuten duurde. Daarmee ontstaat een tussenschools blok van 1 uur en 45 minuten.

Op onze scholen lunchen de kinderen minstens 30 minuten. Goed en gezond eten vergt tijd. Kinderen (maar ook volwassenen) die snel eten hebben eerder een gevoel verzadigd te zijn, maar krijgen ook weer sneller honger. Ons spijsverteringssysteem heeft tijd nodig om het voedsel te verteren. Te snel eten betekent doorgaans ook minder goed kauwen en daarmee maken wij het ons spijsverteringssysteem moeilijk. Dertig minuten lunch is dus echt een noodzaak.

Na de lunch begint het actieve deel van de pauze. In dit actieve deel moet er in ieder geval aandacht zijn voor zowel vrij spel als geleide spelactiviteiten. Na het eten is er nog een uur en een kwartier over voor deze activiteiten. De meeste scholen kiezen voor een blok van ongeveer 20 minuten vrij spel. Daarna kunnen de kinderen samen met de pedagogisch medewerker naar de plek waar ze die dag gaan sporten, spelen of culturele activiteiten gaan doen. Er blijft dan ruim vijftig minuten over voor deze activiteit. De laatste tien minuten zijn voor het opruimen en teruglopen naar de klas. Dit is meteen ook de cooldown die nodig is als overgang naar het lesprogramma in de middag.

De manier waarop een school de tussenschoolse opvang organiseert en hoe zij dus de verschillende blokken (lunch, beweging en vrij spel) tijdens de pauze ordent, kan van school tot school verschillen. Belangrijke richtinggevende elementen bij de keuze kunnen bijvoorbeeld zijn:

– De omvang van het terrein van de school en de mogelijkheden in de omgeving (Kan de school alle leerlingen tegelijkertijd een plek geven, of moet de school de verschillende blokken stapelen?)
– Het aantal pedagogisch medewerkers en vrijwilligers dan beschikbaar is (Zijn er voldoende volwassenen om de verschillende onderdelen tegelijkertijd te begeleiden)

Als een school haar eigen situatie analyseert, komt zij mogelijk tot nog meer factoren die een rol spelen bij de keuze voor de inrichting van de tussenschoolse opvang.